రాయల కవియిత్రి రాణి ఒడువ తిరుమలాంబ 

1375-1400 సమయంలో పేరు పొందిన కవియిత్రి రాణి గంగాదేవి అయితే, తిరుమలాంబా దేవి 16వ శతాబ్దపు సంస్కృత కవయిత్రి. ఈమె విజయనగర చక్రవర్తి అచ్యుతరాయల భార్య. ఈమె వరదాంబికా పరిణయమనే చంపూ కావ్యమును సంస్కృతములో రచించింది. తెలుగు వారు, కన్నడ వారు ఇరువురు ఈమె వారి వారి కవియిత్రి అని చెప్పుకున్నా నిర్ధారణగా ఈమె మాతృ భాష తెలియడము లేదు. 

చారిత్రక ఆధారాలు, శాసనాల వల్ల, ‘విజయనగర రాజు అచ్యుతరాయ (1529-42 CE) ఆస్థానంలో గొప్ప ప్రతిభావంతులైన కవయిత్రి ఉందని, ఆమె పేరు ‘ఒడువ తిరుమలాంబ‘ అని, ఆమె రాయల్ కోర్ట్‌లో రీడర్‌గా ఉద్యోగం పొంది, రాజకుటుంబంలోని స్త్రీలకు మరియు రాజ న్యాయస్థానానికి కవితలు, ఇతర కూర్పులను చదివేదని చెబుతున్నాయి. ఒడువా తిరుమలాంబ అని కూడా పిలువబడే తిరుమలాంబ విజయనగర కాలానికి చెందిన భారతీయ బహు భాషావేత్తగా, పరోపకారిగా, కవిగా, సంగీత విద్వాంసురాలుగా, వ్యాకరణవేత్తగా హిందూ పండితురాలుగా చురుకుగా పనిచేసిందని తెలుస్తుంది.  

రాజు అచ్యుతరాయ, అతని మొదటి భార్య వరదాంబిక వివాహ వేడుకలను ‘వరదాంబికా పరిణయం‘ అనే కావ్యాన్ని సంస్కృతంలో రచించి విశేష ప్రధాన్యత పొందింది. చరిత్రలో నిలిచిపోయింది. ఇది ఒక స్త్రీ రాసిన ఏకైక సంస్కృత శృంగారం కావ్యంగా చెప్పబడింది. ఆమెకు చాలా స్క్రిప్ట్‌లు కూడా తెలుసని కూడా పేర్కొన్నారు. ఈమె బహు భాష పాండిత్యము కలదని, కావ్యాలు, అలంకారాలు, నాటకాలు, కవితలు, పురాణాలు, వేదాలు ఒక్కసారి విని గుర్తుపెట్టుకోగల ఏకసంథాగ్రాహి అని తన కావ్యము వరదాంబికా పరిణయంలో కవి పరిచయములో చెప్పుకొన్నది.  

వివాహం జరుపుకునే వరదాంబికా-పరిణయ-ప్రాంగణం వరకు గల వివరాలు చాలా వరకు తన కావ్యంలో రాసిందని తెలుస్తుంది. వరదాంబిక అచ్యుతరాయ రాజు ప్రధాన రాణి (పట్టమహిసి) అని ఇతర మూలాల నుండి తెలిసింది. 

తిరుమలాంబ, ఒడువ (పాఠకురాలు) తిరుమలాంబగా ప్రసిద్ధి చెందింది. ఆమె ఒక మేధావి, అద్భుతమైన సంగీత విద్వాంసురాలు, వ్యాకరణవేత్త, అదనంగా వాక్చాతుర్యం, డిక్షన్‌లో మంచి పట్టును కలిగి ఉంది. ఆమె హిందూ ఇతిహాసాలు, కవిత్వం, నాటకం, తత్వశాస్త్రంలో పండితురాలు. అంతేకాక, ఆమె భాషావేత్త అనేక స్క్రిప్ట్‌లలో వ్రాయగలదు. ఆమె పండిత పూజారులు, పండితులు, కవులకు ఆమె పోషకురాలిగా ఉందని, ఆమె దేవాలయాలు, మత సంస్థలకు ఉదారమైన బహుమతులు, దానాలు చేసిందని కూడా తెలుస్తుంది.  

ఈ అద్భుతమైన లక్షణాలన్నిటితో పాటు ఆమె గొప్ప అందాన్ని కలిగి ఉండాలి, ఎందుకంటే అచ్యుతరాయ రాజు ఆమెను ఎంతగానో ఆకర్షితుడయ్యాడు, అతను ఆమెను తన రాణి (రాజమహిసి) స్థానానికి పెంచాడు.  ‘వరదాంబికా పరిణయం‘  ఉపసంహరణలో ఆమె అచ్యుత చక్రవర్తికి రాణి కూడా అయ్యిందని, ఆమెను “అచ్యుతరాయ చక్రవర్తి ప్రేమమూర్తి” గా అభివర్ణించబడినట్లుగా ఇతర ప్రాథమిక మూలాలచే నిరూపించబడింది.  కంచి శాసనంలో పేర్కొన్న అచ్యుత చక్రవర్తిని వివాహం చేసుకున్న పాండ్య సామంతుని కుమార్తె తిరుమలాంబ అని పండితుడు లక్ష్మణ్ సరూప్ సిద్ధాంతీకరించారు. అచ్యుతరాయల కాలములోనే ఓడూరి తిరుమలాంబ అనే విదూషీమణి కూడా ఉన్నట్టు తెలుస్తుందని అచ్యుతరాయలు విఠ్ఠలనాథుని ఆలయానికి బహుకరించిన స్వర్ణ మేరువును పొగుడుతూ ఈమె రాసిన శ్లోకాలు హంపిలోని విఠ్ఠలనాధుని దేవాలయములో ఉన్నాయి.